रासायनी शेती व सेंद्रीय शेती

 रासायनी शेती व सेंद्रीय शेती – आधुनिक कृषीचा द्वंद्व

आजच्या युगात अन्नधान्याची वाढती मागणी भागवण्यासाठी शेतकरी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून अधिक उत्पादन घेण्याचा प्रयत्न करत आहेत. त्यातून दोन प्रमुख प्रकारच्या शेतीपद्धती समोर आल्या आहेत – रासायनी शेती (Chemical Farming) आणि सेंद्रीय शेती (Organic Farming). या दोन्ही प्रकारांमध्ये मूलतः उत्पादनाचे तंत्र, पर्यावरणावर होणारे परिणाम व आरोग्यदृष्टिकोन वेगळा आहे.

रासायनी शेतीचे वैशिष्ट्ये:

रासायनी शेतीत रासायनिक खते, कीटकनाशके व बियाण्यांमध्ये वापरलेले GM तंत्रज्ञान वापरले जाते. यामुळे पीक उत्पादन लवकर होते व प्रमाणातही जास्त असते. उदा. युरिया, डीएपी, फंगीसायडस, कीटकनाशके इत्यादींचा भरपूर वापर केला जातो.

फायदे:

उत्पादन अधिक व जलद होते

कीटक व रोगांवर तात्काळ नियंत्रण मिळते

शेती व्यावसायिक स्वरूपात बदलते

तोटे:

जमिनीची सुपीकता कमी होते

पाण्याचे प्रदूषण व पर्यावरणावर परिणाम होतो

उत्पादनात रासायनिक अंश राहिल्यामुळे आरोग्यावर दुष्परिणाम होतो

सेंद्रीय शेतीचे वैशिष्ट्ये:

सेंद्रीय शेती ही निसर्गाशी सुसंगत शेती आहे. यात कंपोस्ट, शेणखत, गांडूळखत, जैविक कीटकनाशके वापरली जातात. यात जमिनीची गुणवत्ता सुधारते आणि दीर्घकालीन फायदे होतात.

फायदे:

जमिनीत जीवसृष्टी टिकून राहते

पीक नैसर्गिक व आरोग्यदायी असते

पर्यावरणपूरक शेती पद्धत

जमिनीची सुपीकता टिकून राहते

तोटे:

उत्पादनास वेळ लागतो

पहिल्या काही वर्षांत उत्पादन कमी असते

किटकनाशक परिणाम तितके प्रभावी नसतात

निष्कर्ष:

रासायनी शेतीने शेतकऱ्यांना तात्पुरते उत्पादन वाढवून दिले, पण त्याचे दीर्घकालीन परिणाम जमिनीच्या आरोग्यावर आणि मानवाच्या आरोग्यावर घातक ठरले आहेत. सेंद्रीय शेती ही दीर्घकालीन आणि टिकाऊ विकासासाठी अधिक योग्य पर्याय आहे. आज अनेक शेतकरी पुन्हा सेंद्रिय शेतीकडे वळत आहेत. सरकारही यासाठी अनुदान, प्रशिक्षण आणि बाजारपेठ उपलब्ध करून देत आहे.

पर्यावरणाचा समतोल राखत, आरोग्यदायी अन्न उत्पादन करायचे असेल, तर सेंद्रीय शेती ही काळाची गरज आहे. रासायनी शेतीला पर्याय म्हणून सेंद्रीय शेतीचे महत्व आता अधिक वाढले आहे.